Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Uregulowania dotyczące władzy rodzicielskiej znajdziemy w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, zgodnie z którym (art. 92 KRO) „dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską”. W kodeksie nie znajdziemy definicji mówiącej o tym czym jest władza rodzicielska, jednakże przyjmuje się, że jest to zespół obowiązków oraz praw rodziców względem małoletniego dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenia jego interesów mających charakter niemajątkowy (piecza nad osobą dziecka), jak i majątkowy (zarząd jego majątkiem).
Władza rodzicielska może być ograniczona, zawieszona a nawet może dojść do sytuacji, w której rodzice tracą władzę rodzicielską. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najbardziej daleko idące i może zostać orzeczone wyłącznie w enumeratywnie wymienionych przypadkach. Oczywiście mogą być sytuacje, kiedy oboje rodziców zostanie pozbawionych władzy rodzicielskiej, ale również może zostać pozbawiony tylko jeden z nich.
Kiedy może dojść do pozbawienia władzy rodzicielskiej?
Art. 111 § 1 KRO wyróżnia trzy przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:
- trwała przeszkoda w jej wykonywaniu
- nadużywanie władzy rodzicielskiej
- rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców
Czwarta przyczyna została wymieniona w art. 111 § 1a KRO. Jest nią sytuacja, gdy mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
1. Czym jest trwała przeszkoda?
Trwała przeszkoda to taka, która będzie trwała długi czas, zazwyczaj taki który nie jest możliwy z góry do przewidzenia. Zazwyczaj będzie do wieloletni okres czasu. Będzie to miało miejsce m.in. w następujących sytuacjach: zaginięcia rodzica, pozbawienia wolności i umieszczenie rodzica w zakładzie karnym w celu odbycia długoletniej kary, wyjazd rodzica poza granice kraju połączony z brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie rodzica w zakładzie psychiatrycznym z powodu nieuleczalnej choroby.
2. Kiedy występuje nadużywanie lub zaniedbanie władzy rodzicielskiej?
Powyższe ma miejsce, wówczas gdy rodzice poprzez swój naganny tryb życia dopuszczają się zaniedbania bądź nadużywają owej władzy. Ma to miejsce np. w sytuacji nadużywania alkoholu przez rodziców, prowadzenie przestępczego trybu życia, nagminne niepłacenie alimentów względem dziecka, jak również stosownie względem dziecka przemocy fizycznej w tym karcenie cielesne dziecka oraz psychiczne. Do przedmiotowego katalogu można również zaliczyć nakłanianie dziecka do prostytucji, zmuszanie dziecka do pracy zarobkowej, do czynów nierządnych, nakłanianie dziecka do popełniania przestępstw, wychowywanie dziecka w poczuciu wrogości w stosunku do drugiego z rodziców.
Sąd Najwyższy w swym postanowieniu z dnia z dnia 14 października 1970 r. (sygn. akt III CRN 181/70), stwierdził „pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe – wbrew woli matki – w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej, które uzasadniają pozbawienie go tej władzy”.
W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1949 r., znajdziemy, że nawet zamieszkanie wraz z dzieckiem z nowym partnerem, jeżeli taki układ wywiera niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka może stanowić przyczynę pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej.
Co gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem?
Brak trwałego zainteresowania dzieckiem stanowi czwartą tzw. fakultatywną przesłankę pozbawienia władzy rodzicielskiej. Sąd może ją zastosować wówczas, gdy pomimo udzielonej przez pomocy rodzicom, ci ostatni w dalszym ciągu zaniedbują swą władzę. Ma to miejsce np. wówczas, gdy najpierw zostaje ograniczona władza rodzicielska np. poprzez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej bądź w rodzinnym domu dziecka. Wówczas też sąd ma obowiązek zawiadomić o umieszczeniu dziecka ww. ośrodkach, jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemie pracy zastępczej, która ma za zadanie pomóc rodzicom w sposób prawidłowy wykonywać swe uprawienia i obowiązki względem dziecka. Instytucja ta ma na celu poprawę wykonywania władzy rodzicielskiej. Jeżeli do takowej poprawy nie dojdzie, to wówczas sąd jest uprawniony do podjęcia decyzji o pozbawieniu rodziców wykonywania władzy rodzicielskiej, na skutek ich długotrwałego nieinteresowania się dzieckiem.
Jaki jest skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej?
W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej, rodzice tracą prawa i obowiązki wchodzące w skład władzy rodzicielskiej. Istotnym jest jednak, iż rodzice w dalszym ciągu mają prawo do dziedziczenia po dziecku jak również domagania się od dziecka alimentów w przyszłości. To samo dotyczy dziecka, które w dalszym ciągu jest uprawnione do żądania od swych rodziców alimentów, jak również w razie ich śmierci jest uprawnione do dziedziczenia. Co ważne, obie strony w dalszym ciągu mogą utrzymywać ze sobą kontakty w tym w postaci bezpośredniej styczności.
